Άδεια περιόδου

Κείμενο: Άννα Σιγαλού

Περίοδος, έμμηνος ρύση, εμμηνόρροια, αυτή τη λειτουργία του γυναικείου σώματος δεν είναι μόνο αναπόσπαστο μέρος της ζωής μας, αλλά επηρεάζει και με ποικίλους τρόπους την καθημερινότητα μας. Σε ελάχιστες περιπτώσεις, αυτό το γεγονός αναγνωρίζεται, και προβλέπεται ως δικαίωμα η άδεια περιόδου. Πρόκειται για την άδεια που δίνεται σε γυναίκες κατά την περίοδο τους, έχει διάρκεια 1-3 ημέρες, και σε κάποιες περιπτώσεις δίνεται χωρίς προϋποθέσεις (π.χ. δεν χρειάζεται ιατρική βεβαίωση δυσμηνόρροιας ή κάποιο αποδεικτικό ότι η αιτούσα έχει όντως περίοδο). Αν και στην Ελλάδα και σε αρκετές άλλες χώρες η άδεια περιόδου δεν έχει καν συζητηθεί ως γυναικείο δικαίωμα, εφαρμόζεται ως ρύθμιση στον εργασιακό τομέα σε κάποιες χώρες.

Δεδομένου βέβαια του πόσο ταμπού ή ντροπιαστικό θέμα θεωρείται γενικά η περίοδος, είναι πραγματικά εντυπωσιακό το ότι υπάρχει έστω στις λίγες αυτές περιπτώσεις. Στις Η.Π.Α. δεν έχει υπάρξει κάποια σχετική συζήτηση ενώ στην Ευρώπη τέθηκε ως νομικό θέμα μόλις σε 2 περιπτώσεις. Συγκεκριμένα, συζητήθηκε το 2017 στην Ιταλία η δυνατότητα παραχώρησης τριήμερης άδειας για όσες γυναίκες έχουν δυσμηνόρροια (διαδικασία που ωστόσο δεν προχώρησε), ενώ το 2013 στη Ρωσία ο Mikhail Degtyaryov, βουλευτής και μέλος του εθνικιστικού κόμματος LDPR πρότεινε αντίστοιχα διήμερη άδεια μετά πληρωμής, με το φοβερό σκεπτικό ότι εφόσον οι γυναίκες πονάνε κατά την διάρκεια της περιόδου κα βιώνουν τέτοια δυσάρεστα συμπτώματα, θα αδυνατούν να έχουν και την αναμενόμενη επίδοση στην εργασία τους.

Παραδόξως, οι χώρες που έχουν θεσπίσει το δικαίωμα αυτό βρίσκονται κυρίως στην Ασία. Η Ιαπωνία -που υπήρξε μάλιστα και η πρώτη χώρα στον κόσμο που την εφάρμοσε- θέσπισε την άδεια περιόδου το 1947, μετά την μαζική εισροή γυναικών στο εργατικό δυναμικό. Στην Ινδονησία, προβλέπεται διήμερη άδεια κάθε μήνα, αν και δυστυχώς πολλές εταιρίες αγνοούν επιδεικτικά τον νόμο. Η Ταιβάν πρόσθεσε το 2013 τρεις ημέρες άδειας περιόδου το χρόνο, επιπροσθέτως στις 30 αναρρωτικές που ήδη υπήρχαν. Στην Κίνα, και συγκεκριμένα στις περιφέρειες Σανσί, Χουμπέι και Νινγκσιά δίνουν έως δυο μέρες το μήνα -μάλιστα υπάρχει και πρόβλεψη για γυναίκες στην εμμηνόπαυση. Στη Νότιο Κορέα εισήχθη το 2001 για τις εργαζόμενες και έγινε και μια απόπειρα ώστε η ρύθμιση να επεκταθεί και στις φοιτήτριες, όμως διακόπηκε μετά από παρέμβαση των πανεπιστήμιών καθώς θεωρούσαν ότι γίνεται κατάχρηση. Η Ζάμπια, παρά το έντονο στίγμα γύρω από την περίοδο, προβλέπει από το 2015 μονοήμερη άδεια περιόδου με το όνομα Mother’s day -ανεξάρτητα από το αν οι γυναίκες που την παίρνουν είναι μητέρες ή όχι.

Εκτός από τις χώρες που η άδεια περιόδου εφαρμόζεται από το κράτος, απαντάται ως ρύθμιση και σε μερικές ιδιωτικές επιχειρήσεις. Μάλιστα, πολύ πρόσφατα ανακοινώθηκε από την Αιγυπτιακή εταιρία “Shark and Shrimp” στο Κάιρο, ότι θα χορηγεί μονοήμερες άδειες περιόδου στις γυναίκες υπαλλήλους της χωρίς την επίδειξη σχετικού δικαιολογητικού ιατρικού εγγράφου. Άλλες ιδιωτικές εταιρίες που δίνουν άδεια περιόδου είναι η Nike, που δίνει αυτή τη δυνατότητα από το 2007, η Coexist με έδρα το Bristol του ΗΒ, ενώ υπάρχει και σχετικό αίτημα από το σωματείο εργαζομένων της Toyota. Επίσης η εταιρία Culture Machine στη Βομβάη της Ινδίας θέσπισε το 2017 άδεια για την πρώτη ημέρα της περιόδου και κάνει επίκληση και σε υπουργεία της Ινδίας ώστε να θεσπιστεί η άδεια από το κράτος. Η εταιρία Victorian Women’s Trust στη Μελβούρνη της Αυστραλίας ξεκίνησε να δίνει άδεια περιόδου το 2017, την οποία και γνωστοποίησε μαζί με τους λόγους που επέλεξε να το κάνει.

Όπως είναι αναμενόμενο, η άδεια περιόδου θεωρείται ευαίσθητο και διχαστικό ζήτημα -όπως εξάλλου και η περίοδος αυτή καθαυτή. Από τη μια, υπάρχει το προφανές θέμα, ότι συζητείται ανοιχτά η περίοδος, κάτι που ακόμα και πολλές γυναίκες δεν νιώθουν άνετα να κάνουν -χαρακτηριστικά, σε χώρες όπου ισχύει η άδεια περιόδου πολλές διστάζουν να την πάρουν καθώς συνοδεύεται από στίγμα. Μάλιστα το θέμα της περιόδου είναι τόσο ταμπού σε κάποιες κοινωνίες, που το έντονο στίγμα που υπάρχει ακόμα και σήμερα γύρω από το γυναικείο σώμα και τις λειτουργίες του μπορεί να συνοψιστεί στο θάνατο μιας γυναίκας από το ψύχος στο Νεπάλ το 2018, όσο βρισκόταν προσωρινά εξορισμένη σε καλύβα λόγω της περιόδου της. Από την άλλη, έχει εκφραστεί μια «φοβικότητα» ακόμα και από γυναίκες και γυναικείες οργανώσεις, σχετικά με το κατά πόσο αυτή η διεκδίκηση συνιστά αντίστροφο σεξισμό και για το αν τελικά θα γυρίσει μπούμερανγκ για τις γυναίκες, καθώς θα μας κάνει ακόμη λιγότερο «δελεαστικές» στην αγορά εργασίας.

Υπάρχουν γενικά διάφορα επιχειρήματα που αντιτίθενται σε μια τέτοια άδεια. Πρώτα απ’ όλα υπάρχει ο ισχυρισμός ότι μια τέτοια άδεια αποτελεί διάκριση εναντίων των αντρών, μιας και εμείς θα έχουμε λίγες μέρες επιπλέον άδεια ενώ αυτοί όχι. Το επιχείρημα αυτό δεν αποτελεί παρά προέκταση της αντίστοιχης πατριαρχικής και καπιταλιστικής θέσης σχετικά με την άδεια κύησης και μητρότητας. Αυτό, είτε οφείλεται σε άγνοια για το τι σημαίνει για πολλές γυναίκες το να έχουν περίοδο, είτε οφείλεται στην προσπάθεια αιώνων να αποκλείονται όσο περισσότερο γίνεται οι γυναίκες από την δημόσια σφαίρα και την αγορά εργασίας. Σε κάθε περίπτωση, προκύπτει σε μεγάλο βαθμό από το γεγονός ότι το σημείο αναφοράς είναι οι άντρες, τα δικά τους σώματα και οι δικές τους αντοχές και ανάγκες, άρα οτιδήποτε άλλο ετεροκαθορίζεται, πράγμα που έχει δημιουργήσει μια τεχνητή ιεράρχηση όσον αφορά την καταληλότητα των δύο φύλων για διάφορες δραστηριότητες.

Όσον αφορά τον αποκλεισμό ή όχι της γυναίκας από την εργασία με βάση την αποδοτικότητα της, η αγορά εργασίας έχει διαμορφωθεί πια με τέτοιο τρόπο ώστε οι άνθρωποι -ανεξαρτήτως φύλου- να αντιμετωπίζονται ως αναλώσιμοι, χωρίς δικαίωμα στην φθορά, την ασθένεια ή την ξεκούραση. Σε μια τέτοια εργασιακή πραγματικότητα προφανώς δεν χωράνε τέτοια δικαιώματα -ήδη μια έγκυος ή μια νέα μητέρα αντιμετωπίζεται ως χασούρα μηνών για την παραγωγικότητα. Κατ’ επέκταση, σε μια τέτοια πραγματικότητα όποια γυναίκα δεν μπορεί να αποδίδει για λίγες μέρες σε μηνιαία βάση, είναι κατώτερη των περιστάσεων και επομένως άχρηστη.

Η κατωτερότητα της γυναίκας στην εργασία βασίζεται στο στερεοτυπικό επιχείρημα, ότι οι γυναίκες χρειαζόμαστε αυτή την άδεια επειδή είμαστε πιο αδύναμες από τους άνδρες και επειδή δεν μπορούμε να εργαστούμε κανονικά όπως οι άντρες, καθώς το ίδιο μας το σώμα μας καθιστά λιγότερο ικανές. Γυναίκες που αντιτίθενται στην άδεια περιόδου έχουν εκφράσει την ανησυχία, ότι η θέσπιση της άδειας αυτής, θα σημαίνει και την αποδοχή και ενίσχυση της παραπάνω αντίληψης. Εκφράζεται δηλαδή φόβος για παθολογικοποίηση της περιόδου και του γυναικείου σώματος, με ότι αυτό συνεπάγεται για εμάς τις γυναίκες. Βέβαια, αν λάβουμε υπόψη μας το πώς έχει χρησιμοποιηθεί η βιολογία και η ιατρική κατά κόρον ως το βασικό επιχείρημα για την λεγόμενη βιολογική μας κατωτερότητα, για τον αποκλεισμό μας από την παραγωγή και τη δημόσια ζωή και για την πειθάρχηση μας στο σπίτι, ο φόβος αυτός εξηγείται. Η εκτεταμένη χρήση επιχειρημάτων βασισμένων σε λανθασμένη θεώρηση της βιολογίας έχει υπάρξει πολύ ισχυρό εργαλείο για τον έλεγχο των γυναικών και τον αποκλεισμό τους από όλους σχεδόν τους τομείς της δημόσιας ζωής.

Όμως ο φόβος του να μιλήσουμε για το σώμα μας για να μην ενισχύσουμε τα πατριαρχικά στερεότυπα, και ειδκά για τις λειτουργίες που αφορούν αποκλειστικά τις γυναίκες, είναι μεγάλη παγίδα, μιας και στη συζήτηση για το ανθρώπινο σώμα η γυναίκα ήδη δεν συμπεριλαμβάνεται με ίσους όρους. Και αυτό δεν αφορά μόνο τις γυναικείες σωματικές λειτουργίες όπως την περίοδο, την εγκυμοσύνη, τον τοκετό και την εμμηνόπαυση. Έχει καταγραφεί ότι ο πόνος των γυναικών δεν λαμβάνεται εξίσου σοβαρά υπόψιν με αυτόν τον αντρών, υπάρχουν αρκετές μαρτυρίες ιατρικής αμέλειας από γυναικολόγους κατά τον τοκετό, σε αμέτρητες μελέτες δεν λαμβάνονται υπόψιν οι διαφορές στην φυσιολογία των γυναικών (όπως βάρος, ποσοστά λίπους και μυικής μάζας κ.α.) ενώ καθημερινά πράγματα όπως το να αλλάξουμε ταμπόν ή σερβιέτα στην εργασία ή στο πανεπιστήμιο, τα κάνουμε τόσο διακριτικά λες και κάνουμε κάτι παράνομο. Γενικότερα, μπορούμε να πούμε ότι παρόλο που αποτελούμε περίπου το 50% του παγκόσμιου πληθυσμού, πάρα -μα πάρα- πολύ συχνά είμαστε αόρατες.

Επιπλέον, υπάρχει μεγάλη δυσπιστία απέναντι στον πόνο των γυναικών. Ειδικότερα η περίοδος θεωρείται κάτι για το οποίο υπερβάλλουμε -αποκλείεται να πονάμε ή να μας επηρεάζει τόσο. Παρόλα αυτά έχει παρατηρηθεί ότι έως 50% των ενήλικων γυναικών και έως 75% των εφήβων έχει επίπονη περίοδο και ένα ποσοστό έως 20% έχει έντονη δυσμηνόρροια ή/και συμπτώματα τέτοια, ώστε να επηρεάζεται η καθημερινότητα τους: μεγάλο ποσοστό γυναικών βιώνει κατά την περίοδο πόνο αντίστοιχο με τον πόνο της καρδιακής προσβολής, εμετούς ναυτία, λιποθυμία, διάρροια και ημικρανίες. Γιατί να πρέπει κάποια με τέτοια συμπτώματα να μην έχει την επιλογή να μην εργαστεί για λίγες μέρες;

Η περίοδος είναι κάτι που απασχολεί, πλην κάποιων εξαιρέσεων, όλες τις γυναίκες για το μεγαλύτερο μέρος της ζωής μας -μάλιστα για μεγάλο ποσοστό γυναικών, καθορίζει την ποιότητα ζωής για 3-10 μέρες το μήνα. Οπότε σε μια συζήτηση για μια τέτοια διεκδίκηση, ισχυρισμοί περί παθολογικοποίησης της περιόδου και επιχειρήματα ότι δήθεν μια τέτοια άδεια θα λειτουργήσει σαν ανασταλτικός παράγοντος στην πρόσληψη γυναικών ή ότι θα εντείνει ακόμη περισσότερο το στίγμα των γυναικών ως πιο αδύναμες και χρήζουσες προστασία, συμβάλλουν στο να παραμένει στο περιθώριο η συζήτηση για το γυναικείο βίωμα.

Δεν λέμε σε καμία περίπτωση ότι αυτοί οι φόβοι είναι αβάσιμοι. Η ενίσχυση των πατριαρχικών στερεοτύπων και ο φόβος ότι θα σκάψουμε τον λάκο μας είναι πάγιες ανησυχίες, ειδικά αν αναλογιστεί κανείς ότι ακόμα δεν έχει επιτευχθεί μια ισορροπία ανάμεσα στο να μιλάμε για τις ιδιαιτερότητες των γυναικών και στο να αναπαράγουμε σεξιστικά στερεότυπα. Επιπλέον, ειδικότερα στην Ελλάδα, βρισκόμαστε σε μια φάση όπου δικαιώματα από καιρό κατοχυρωμένα, όπως η άδεια κύησης και μητρότητας, καταστρατηγούνται απροκάλυπτα, γεγονός που δεν αφήνει τελικά πολλά περιθώρια ελπίδας για μια άμεση συμπερίληψη άδειας περιόδου στο νόμο ή και για την εφαρμογή του, στην απειροελάχιστη περίπτωση που υπάρξει τελικά τέτοιος νόμος.

Η κρίση που περνάνε τα γυναικεία εργασιακά δικαιώματα όμως, δεν μειώνει την αναγκαιότητα διεκδίκησης μιας τέτοιας άδειας, ούτε και την αναγκαιότητα για μια ευρύτερη συζήτηση για τα δικαιώματα των γυναικών. Ίσα-ίσα, το στίγμα, η ελλιπής ενημέρωση, οι επιλεκτικές και σαθρές εφαρμογές των ήδη κεκτημένων δικαιωμάτων μας και η έντονη άγνοια σχετικά με το γυναικείο σώμα είναι λόγοι που καθιστούν μια τέτοια συζήτηση απαραίτητη, ώστε να μπορέσουμε επιτέλους να αναδιαμορφώσουμε τους όρους υπό τους οποίους υπάρχουμε ως σώματα με τέτοιες βιολογικές λειτουργίες στην δημόσια και την ιδιωτική σφαίρα.