Ο φεμινισμός του 99%

«Ο φεμινισμός του 99% είναι μια εναλλακτική αντικαπιταλιστική λύση στον νεοφιλελεύθερο φεμινισμό» 

 
ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΜΕ ΤΗ CINZIA ARRUZZA 

Μετάφραση: Ιουλία Λειβαδίτη 

Ποιος είναι ο στόχος και η κεντρική θέση του «Μανιφέστου για ένα φεμινισμό για το 99%»; 

Ο φεμινισμός για το 99% είναι η αντικαπιταλιστική εναλλακτική στον φιλελεύθερο φεμινισμό, ο οποίος έχει γίνει ηγεμονικός τις τελευταίες δεκαετίες, λόγω της χαμηλής έντασης των αγώνων και κινητοποιήσεων σε όλο τον κόσμο. Αυτό που καταλαβαίνουμε ως φιλελεύθερο φεμινισμό είναι ένας φεμινισμός επικεντρωμένος στις ελευθερίες και την τυπική ισότητα, ο οποίος επιδιώκει την εξάλειψη της ανισότητας των φύλων, αλλά με μέσα προσιτά μόνο στις γυναίκες των ελίτ. Όπως, για παράδειγμα, το είδος του φεμινισμού που ενσαρκώνουν γυναίκες σαν την Χίλαρι Κλίντον. Ή, επίσης, το είδος του φεμινισμού που στην Ευρώπη γίνεται σύμμαχος των κρατών στην προώθηση ισλαμοφοβικών πολιτικών «στο όνομα των δικαιωμάτων των γυναικών», όπως αναλύει η Sara Farris στο πρόσφατο βιβλίο της. Για να γίνω  σαφής, ο φιλελεύθερος φεμινισμός είναι ένας τύπος φεμινισμού που επιδιώκει την ισότητα των φύλων για μια συγκεκριμένη τάξη, την προνομιούχο, αφήνοντας πίσω τη συντριπτική πλειοψηφία των γυναικών.

Ο φεμινισμός για το 99% αποτελεί την εναλλακτική στον φιλελεύθερο φεμινισμό, καθώς είναι ανοιχτά αντικαπιταλιστικός και αντιρατσιστικός: δεν διαχωρίζει την τυπική ισότητα και τη χειραφέτηση από την ανάγκη μετασχηματισμού της κοινωνίας και των κοινωνικών σχέσεων στο σύνολό τους, από την ανάγκη να ξεπεραστούν η εκμετάλλευση της εργασίας, η λεηλασία της φύσης, ο ρατσισμός, ο πόλεμος και ο ιμπεριαλισμός. Τέλος, τοποθετείται ξεκάθαρα ως μέρος του τρανς φεμινισμού, υπερασπίζεται τα δικαιώματα και τις ανάγκες των σεξεργατριών και αναζητά κοινωνικές και πολιτικές συμμαχίες με όλα τα κινήματα που αγωνίζονται για έναν καλύτερο κόσμο για το 99%. 

Πιστεύετε ότι το νέο γυναικείο κίνημα που αναπτύσσεται σε όλο τον κόσμο θα μπορούσε να είναι προάγγελος μιας γενικότερης επιστροφής του ταξικού αγώνα; 

Αυτή είναι η ελπίδα μου, αλλά και το στοίχημα μου. Πρώτον, το νέο φεμινιστικό κύμα αυτή τη στιγμή είναι η μόνη η μόνη διακρατική κινητοποίηση που συγκεντρώνει εκατομμύρια γυναίκες και άνδρες από όλο τον κόσμο. Δεύτερον, σε ορισμένες χώρες είναι ήδη δύσκολο να διακρίνουμε σαφώς την ταξική πάλη από το φεμινιστικό κίνημα: νομίζω πρωτίστως στην Αργεντινή, αλλά και στην Ισπανία ή την Ιταλία. Πιστεύω ότι όσοι ενδιαφέρονται ειλικρινά για την αναβίωση της ταξικής πάλης θα πρέπει να εγκαταλείψουν, μια για πάντα, διχαστικές και απαξιωτικές στάσεις απέναντι σε αυτό το νέο φεμινιστικό κύμα. Σταματήστε να σκέφτεστε ότι οι φεμινιστικές κινητοποιήσεις έρχονται σε αντίθεση με την ταξική πάλη ή, στην καλύτερη περίπτωση, είναι ένα εξωτερικό συμπλήρωμα. Θα σας καλούσα να σκεφτείτε το νέο φεμινιστικό κύμα ως μια διαδικασία ριζοσπαστικοποίησης και πολιτικοποίησης, κατά την οποία η υποκειμενικότητα των εργαζομένων -συχνά νέων, επισφαλών, κακοπληρωμένων, απλήρωτων, θυμάτων εκμετάλλευσης και σεξουαλικής παρενόχλησης στο χώρο εργασίας – αναδύεται ως μια μαχητική και δυνητικά αντικαπιταλιστική υποκειμενικότητα.

Φαίνεται ότι, στις παρούσες και μελλοντικές μάχες της εργατικής τάξης, οι γυναίκες θα διαδραματίσουν ηγετικό ρόλο. Το κάνουν ήδη; 

Υπάρχει ένα ενδιαφέρον φαινόμενο που πρέπει να ληφθεί υπόψη: παρατηρούμε μια σημαντική αύξηση των απεργιών και κινητοποιήσεων στους χώρους εργασίας που αποτελούν μέρος της κοινωνικής αναπαραγωγής. Σκεφτείτε τις απεργίες των εκπαιδευτικών στις Ηνωμένες Πολιτείες (απεργίες που έχουν κηρυχθεί παράνομες και μεταβάλλουν σημαντικά τη δυναμική του εργατικού κινήματος), την απεργία των εργαζομένων στον τομέα της υγείας στην Ινδία ή των καθηγητών στη Βραζιλία. Πρόκειται για απεργίες στις οποίες οι γυναίκες εργαζόμενες αποτελούν την πλειοψηφία και έχουν βασικό ρόλο. Παρόλο που δεν υπάρχει ρητή σχέση μεταξύ αυτών των απεργιών και της διεθνούς απεργίας γυναικών των τελευταίων ετών, πιστεύω ότι το φεμινιστικό κίνημα παίζει ρόλο στην ενδυνάμωση αυτών των γυναικών, αποδεικνύοντας τους ότι η εξέγερση είναι δυνατή και αναγκαία.

Σε φεμινιστικές κινητοποιήσεις (π.χ. στην Ισπανία και την Αργεντινή) ακούμε όλο και περισσότερο το σύνθημα: «Καπιταλισμός και πατριαρχία, εγκληματική συμμαχία». Έχει ξανανοίξει η συζήτηση για τη σχέση μεταξύ έμφυλης καταπίεσης και καπιταλισμού; 

Νομίζω ότι ο λόγος είναι ότι ξανασκεφτόμαστε τα δομικά φαινόμενα και την πολυπλοκότητα των κοινωνικών σχέσεων, ενώ τις τελευταίες δεκαετίες το μεγαλύτερο μέρος του φεμινισμού είχε υιοθετήσει πλήρως την προσέγγιση της λεγόμενης «γλωσσικής στροφής», εστιάζοντας κυρίως σε θέματα γλώσσας, πολιτισμού και στις διαπροσωπικές σχέσεις εξουσίας.

Από αυτή την άποψη, είναι πολύ θετικό σημάδι ότι νέες φεμινίστριες ακτιβίστριες και στοχάστριες ενδιαφέρονται να κατανοήσουν τη δομική σχέση ανάμεσα στην καταπίεση των γυναικών και τον καπιταλισμό, να κατανοήσουν τα βασικά αίτια της κατάστασής που βιώνουμε. 

Σε πολλά σας άρθρα, αμφισβητείτε τη θέση περί «διττού συστήματος», η οποία ορίζει τον καπιταλισμό και την πατριαρχία ως δυο αυτόνομα συστήματα. Γιατί θεωρείτε εσφαλμένη αυτή τη θεωρία και ποιες είναι οι πρακτικές συνέπειες για το γυναικείο κίνημα; 

Υπάρχουν διάφορες εκδοχές της θεωρίας των «διττών συστημάτων», με διαφορετικές πολιτικές συνέπειες. Η πιο κλασική, επηρεασμένη από τον γαλλικό υλιστικό φεμινισμό, τελειώνει – με τον ένα ή τον άλλο τρόπο – εννοιολογώντας την φυλετική και έμφυλη καταπίεση ως συστήματα εκμεταλλευτικών σχέσεων· ως εκ τούτου, εννοιολογούν το φύλο ως τάξη. Υπεραπλουστεύω· αύτη θεωρία έχει εξελιχθεί αρκετά τις τελευταίες δεκαετίες και -στην περίπτωση ορισμένων συγγραφέων- κατέληξε σε πιο εκλεπτυσμένα συμπεράσματα .

Ωστόσο, οι αντιρρήσεις μου είναι δύο τύπων. Πρώτον, αν κατανοήσουμε το φύλο ως τάξη, τότε πρέπει επίσης να ερμηνεύσουμε τη σεξουαλική και έμφυλη καταπίεση ως ταξικούς ανταγωνισμούς, κάτι που ουσιαστικά αποκλείει τις δυνατότητες κοινών συμμαχιών και αγώνων (μεταξύ γυναικών και ανδρών). Για να το πω απλά: δεν θα έκανα μια συμμαχία με τον εργοδότη μου. Δεύτερον, αν το φύλο, η φυλή και η τάξη εκφράζουν τρία αυτόνομα συστήματα που διασταυρώνονται ή συνδυάζονται, δεν είναι καθόλου σαφές γιατί συμβαίνει αυτό: ποια είναι η αιτία; Στην πραγματικότητα, η αλήθεια είναι ότι σε ορισμένες περιπτώσεις οι παραδοσιακές μορφές καταπίεσης φύλου συγκρούονται ουσιαστικά με τα καπιταλιστικά συμφέροντα. 

Σε αντίθεση με τις “διττές” θεωρίες, υπερασπίζετε τη σημασία της έννοιας της «κοινωνικής αναπαραγωγής» για μια Μαρξιστική φεμινιστική θεωρία. 

Ο τρόπος με τον οποίο ερμηνεύω αυτή τη σχέση – μαζί με συγγραφείς όπως η Nancy Fraser, η Tithi Bhattacharya, η Sue Ferguson, η Sara Farris και ο David McNally – βασίζεται στην έννοια της κοινωνικής αναπαραγωγής. Με λίγα λόγια, αναφέρεται στις δραστηριότητες και την εργασία που εμπλέκονται στην βιολογική, καθημερινή και γενεαλογική αναπαραγωγή του εργατικού δυναμικού. Αλλά ας είμαστε σαφείς: η αναπαραγωγή ενός εργατικού δυναμικού σημαίνει αναπαραγωγή ανθρώπων και ζωής. Δεν περιορίζεται μόνο στην τροφή  ή την  επιβίωση αλλά και στην ικανοποίηση πιο σύνθετων αναγκών και την αναπαραγωγή δεξιοτήτων που συμβάλλουν στη μετατροπή της εργατικής δύναμης σε αυτό το ιδιαίτερο εμπόρευμα που μπορεί να πωληθεί στην καπιταλιστική αγορά.

Συνεπώς, μιλάμε για την κοινωνικοποίηση των παιδιών, την εκπαίδευση, αλλά και για τις υπηρεσίες υγείας και κοινωνικές υπηρεσίες. Το εργατικό δυναμικό σε αυτό το είδος δραστηριότητας είναι έντονα θηλυκοποιημένο με δύο έννοιες: η συντριπτική πλειονότητα των εργαζομένων (μισθωτών και μη μισθωτών) είναι γυναίκες και οι συνθήκες εργασίας τους είναι από τις πλέον επισφαλείς. 

Και πώς σχετίζονται η καταπίεση και η εκμετάλλευση με τη σφαίρα της κοινωνικής αναπαραγωγής; 

Το κλειδί για την κατανόηση της κοινωνικής αναπαραγωγής που σχετίζεται με την έμφυλη καταπίεση (και εν μέρει τη φυλετική καταπίεση) είναι ότι η κοινωνική αναπαραγωγή – υπό τον καπιταλισμό – εξαρτάται αναγκαστικά από την παραγωγή ως συνάρτηση του κέρδους. 

Το παράδοξο είναι ότι ο καπιταλισμός χρειάζεται μια σχετικά λειτουργική κοινωνική αναπαραγωγή, αλλά δεν θέλει να πληρώσει το κόστος της. Ιδιαίτερα επειδή όλες οι δραστηριότητες της κοινωνικής αναπαραγωγής είναι χαμηλής τεχνολογίας και έντασης εργασίας, πράγμα που σημαίνει ότι είναι δαπανηρές. Ο τρόπος με τον οποίο οι καπιταλιστές (και τα κράτη) καταφέρνουν να διατηρήσουν το κόστος όσο το δυνατόν χαμηλότερο ποικίλει, αλλά μπορούμε να εντοπίσουμε ορισμένα κοινά φαινόμενα: την αύξηση της χρήσης κακά αμειβόμενης και μη-συνδικαλισμένης εργασίας μεταναστριών σε ιδιωτικοποιημένους τομείς (για παράδειγμα, μετανάστριες που φροντίζουν εξαρτώμενα άτομα ή ηλικιωμένους)· οι περικοπές των κοινωνικών δαπανών και των κοινωνικών υπηρεσιών που αναγκάζουν τις γυναίκες να κάνουν αυτή τη δουλειά χωρίς αμοιβή στο σπίτι· την εμπορευματοποίηση των πιο κερδοφόρων πτυχών της εργασίας κοινωνικής αναπαραγωγής σε εστιατόρια, πλυντήρια και ούτω καθεξής – χρησιμοποιώντας, για άλλη μια φορά φθηνή μεταναστευτική εργασία. 

Μπορούμε να συμπεράνουμε ότι η ταξική εκμετάλλευση, οι έμφυλες και φυλετικές καταπιέσεις, διαμορφώνουν μια περίπλοκη ολότητα στο καπιταλισμό; 

Υπάρχουν πολλά ακόμα πράγματα που πρέπει να πούμε για αυτές τις διαδικασίες, η θεωρία της κοινωνικής αναπαραγωγής δεν εξηγεί τα πάντα, αλλά μας παρέχει τα θεωρητικά εργαλεία για να δούμε πώς φαινομενικά μη συνδεόμενα φαινόμενα λαμβάνουν χώρα σε ένα πλαίσιο κοινωνικών σχέσεων παραγωγής και αναπαραγωγής, οι οποίες φυλακίζουν τις  ζωές των ανθρώπων, περιορίζουν σε μεγάλο βαθμό τις διαθέσιμες επιλογές τους, οργανώνουν και περιορίζουν τον χρόνο της ζωής μας.

Πηγή: Revista Contexto